Qual caumàs ! Quala calorassa! Pasmens, ataulats a l'ombra fresca d'un telhàs, un grand paire e sa petita filha son a jogar a las cartas.
"Batalha!"çò ditz la drollèta, puei al torn que seguís, empòrta las cartas.
-Quò i es, ai ganhat s'escrida la pichonèta !
Alara, en profitar d'aquel moment privilegiat, i a pas melhor qu'una blondinèta polida de detz ans emb son agach blu coma lo cial e plan maliciós per pausar als grands de las questions que destorban. L' Ambronèta escapa pas a la regla.
-Pàpi, i creses tu al rescalfament climatic ?
-Perqué pausar una tala question, quò te tafura ?
-Non pas, mas mon paire ditz tojorn quora i a una tempèsta o una fòrta secada, « te, veiquí lo resultat del recalfament climatic!»
-Escota, ton paire es un cercaire e de segur sap de qué parla. Per contra te pòdi dire doas observacions petitas qu'ai pogut faire.
Quora arribèrem a Eissiduelh fa jà mai de quarant'ans, l'aser de Montpelhièr, qu'es un arbre mediterranèu, s'arrestava dins lo ranvers de Savinhac de las Gleisas. Ara lo troban practicament a Eissiduelh, quò significa qu'a migrat mai al nòrd.
Segond constatament : aquesta annada sem anats a Cauterêts, e sem montats fins al pè del Vignemale, ont i a un glacièr petit (mas fasià quand mesme benlèu 400 o 500m !), lo glacièr de las « Oulettes ». Quò fasiá detz ans qu'i erem pas tornats. E ben, del glacièr ne'n demora pas gaire, a practicament desaparegut. Quò vòl bien dire que se passa quicòm, non ?
-Òc ben papi, mas tot aquò es pas una demonstracion scientifica, son nonmàs de las impressions. Ton arbre a simplament desvolopar una resisténcia al fred e, zo sabem tots, a Cauterêts i a pertot de las fonts d'aigas caldas. Lo sòl ont repausa lo glacièr s'es recalfat emb la calor que vèn d'en dejós.
-Petita, as de la seguida dins las ideas ! Mas ton paire qu'a trabalhat dessús zo te poirà dire, la temperatura mejana a pas jamai tant augmentat qu'aquestas detz darrièras annadas, e los pics de calor an pas jamais estats tant nauts. E puei, avisa coma la calòta glacièra es a fondre. Ara los batels pòdon traversar l'Ocean Artic l'estiú en crear de vias novèlas de navigacion. Del jamai vist !
-Bon pàpi, migra pas, aquò t'agradarà, te doleràn pas mai los rumatisms !
-En prumier de fach podem pensar que serà melhor, mas plan rapidament, nòstre climat d'Aquitania se tornarà mediterranèu e quitament african per la seguida. Puei lo nivèl de las mars va montar, de las isclas e de las terras van esser aprigondidas. La vegetacion va cambiar, d'unas espècias van desaparèisser. I aurà un desplaçament important de populacion e d'animals.
-Mas pàpi, dels refrescaments e dels recalfaments n'i a dejà aguts e lo monde s'es adaptat, quò vai esser parièr aqueste còp.
-Òc, mas aqueste còp, lo rescalfament es tròp subte e lo monde auràn pas pro de temps per s'adaptar.
-Mas de qué a paur ?
-Ieu, ai pas paur, sei tròp vielh, qu'es per tu e tos dròlles que m'inquieti, perqué se la corba s'invertís pas, benlèu qu'aquí, dins cinquant'ans i aurà pas mai qu'un desèrt de sable.
-Cultivarem dels palmièrs e dels olivièrs e los Anglés qu'aiman tant lo vin, chas èls, poiràm far frotjar la vinha. Los camèls remplaçaràn las vacas e los cabals, ont es lo problema ?
-Sias tròp optimista polèta, veràs que los òmes se faràn la guerra per aver terra e aiga. E, lo temps, serà completament destimburlat, verèm apareisser de fòrtas tempèstas emb de las inondacions devastatoiras, màs tanben de grandas calorassas emb d'incendis que cremaràn dels ectaras de bòsques, e benlèu, d'iverns plan freds, mai que mai se los icebergs se desfan en aiga perqué riscaràn menar lo Gulf Stream a s'avalir.
-Sabi pus ieu. Per contra me demandi, perqué lo climat se recalfa tant lèu. As una idèa tu ?
-L'efiech de sarra pichona ! Qu'es lo gas carbonic produch per l'activitat umana qu'es responsable d'aquela augmentacion de temperatura. Prengam l'exemple d'una serra.Quand i a del solelh ,la calor, ondas infra-roge, se fa prene per la sarra e pòt pus s'escapar. L'atmosfèra, cargada de gas carbonic se compòrta coma una sarra grandassa, e mai i a de gas e mai la calor augmenta.
-Podem far quicòm per evitar una tala augmentacion ?
-Òc ben, segur ! Cambiar d'energias, pus utilisar lo carbon, lo petròli e mai lo gaz que son fossils e se tornar subretot cap a las energias renòvelablas coma lo solelh, lo vent, l'ondada e l'aiga dels torrents.
Far plan atencion a la deforestacion, isolar lo mielh possible los nòstres ostals, en alimentacion, consomar los produches locals e se comportar de manièra mai ecologista en respectar la biodiversitat.
-E laidonc perqué zo fasem pas ?
-Sabi pas, benlèu los enjòcs comercials. Avisa, dos grand païs coma l'America e la China ne'n vòlon pas auvir parlar, cambiar lors abituds economicas seriá per èls una revolucion.
-Bon Papi cresi aver comprés tot aquò, avem pro soscar per uèi, cal anar sopar, Màmi nos sona.
-Oc, mas pòdi pas m'empachar de me demandar çò que minjarètz dins cinquant'ans, lo mesme jorn, a la mesma ora ?
- Un repais qu'apelarem « sabors d'Africa » !
JL. Orazio